تربیت کودکان دوزبانه فرآیندی ارزشمند و چالش‌برانگیز است که نیاز به برنامه‌ریزی و صبر دارد. یادگیری هم‌زمان دو زبان می‌تواند مهارت‌های شناختی کودک را تقویت کرده و قدرت حل مسئله، خلاقیت و انعطاف‌پذیری ذهنی او را افزایش دهد. برای موفقیت در این مسیر، والدین باید محیطی غنی از زبان فراهم کنند و هر دو زبان را به‌صورت طبیعی در زندگی روزمره کودک بگنجانند.
مهم است که کودک احساس راحتی و انگیزه برای استفاده از هر دو زبان داشته باشد و تحت فشار قرار نگیرد. بازی، کتاب، موسیقی و تعامل با افراد بومی هر دو زبان می‌تواند یادگیری را جذاب‌تر کند. همچنین، والدین باید صبور باشند و انتظار داشته باشند که روند یادگیری در هر کودک متفاوت باشد. حمایت عاطفی و ایجاد فضایی مثبت نقش کلیدی در پرورش کودک دوزبانه دارد.
۱. از کتاب، فیلم و بازی برای تربیت کودکان دوزبانه استفاده کنید:
در بسیاری از موارد، کودکان دوزبانه یک زبان را قوی‌تر از زبان دیگر یاد می‌گیرند. این مشکل زمانی رخ می‌دهد که یکی از زبان‌ها بیشتر در محیط خانه استفاده می‌شود، در حالی که زبان دیگر در جامعه غالب است. به همین دلیل، ممکن است کودک زبان دوم را ضعیف‌تر یاد بگیرد یا در استفاده از آن دچار تردید شود. والدین باید محیطی فراهم کنند که کودک به‌طور مساوی در معرض هر دو زبان قرار بگیرد، مانند استفاده از منابع متنوع مثل کتاب، کارتون کودک دوزبانه، موسیقی و بازی.
۲. نگران ترکیب زبان‌ها (Code-Switching) نباشید:
یکی از مشکلات رایج تربیت کودکان دوزبانه، ترکیب کردن دو زبان در یک جمله است. این موضوع به این دلیل رخ می‌دهد که ذهن کودک هنوز در حال پردازش و یادگیری هر دو زبان است و ممکن است واژگان یک زبان را جایگزین زبان دیگر کند. والدین نباید کودک را برای این کار سرزنش کنند، بلکه باید الگوهای زبانی درست را از طریق تکرار صحیح جملات تقویت کنند. همچنین، ایجاد موقعیت‌هایی که کودک مجبور به استفاده از هر زبان به‌صورت جداگانه باشد، می‌تواند به کاهش این مشکل کمک کند.
۳. برای صحبت به زبان دوم کودکان را تشویق کنید:
گاهی اوقات کودکان دوزبانه ترجیح می‌دهند فقط به زبانی که در جامعه رایج‌تر است صحبت کنند و زبان دوم را نادیده بگیرند. این مشکل معمولاً زمانی اتفاق می‌افتد که کودک در محیط اجتماعی خود احساس کند زبان دوم کاربرد چندانی ندارد یا دوستانش به آن زبان صحبت نمی‌کنند. برای تربیبت کودکان دوزبانه و تقویت انگیزه آنها، والدین باید محیطی جذاب ایجاد کنند، مثلاً استفاده از بازی‌های دوزبانه، تماشا فیلم‌های جذاب، ارتباط با هم‌زبانان و حتی سفر به مناطقی که زبان دوم در آن رایج است.
۴. نگران نقص در مهارت‌های زبانی و تاخیر در گفتار کودکان نسبت به همسالان خود نباشید:
برخی از والدین نگران‌اند که تربیبت کودکان دوزبانه باعث تأخیر در رشد گفتاری آنها شود. هرچند این موضوع در برخی موارد دیده می‌شود، اما معمولاً موقتی است و کودک بعد از مدتی به‌راحتی در هر دو زبان تسلط پیدا می‌کند. والدین باید صبور باشند و با تشویق کودک به مکالمه و خواندن کتاب، این مهارت را تقویت کنند. همچنین، در صورتی که تأخیر گفتاری بیش از حد طولانی شود، مشورت با یک متخصص گفتاردرمانی ضروری است.
۵. با کودک خود به زبانی صحبت کنید که برای شما راحت‌تر است:
روش‌های مختلفی برای تربیت کودکان دوزبانه وجود دارد، مانند روش “یک والد، یک زبان” (OPOL) که در آن هر والد فقط به یک زبان مشخص صحبت می‌کند یا روش “اقلیت در خانه” که در آن زبان دوم فقط در محیط خانه استفاده می‌شود. انتخاب روش مناسب به شرایط خانواده و میزان دسترسی کودک به هر دو زبان بستگی دارد. والدین باید روشی را انتخاب کنند که بیشترین بازدهی را داشته باشد و کمترین فشار را بر کودک وارد کند.
۶. در جستجوی یک گروه بازی دوزبانه باشید:
برخی از کودکان به دلایل مختلف مانند احساس خجالت، فشار همسالان، یا سختی یادگیری زبان دوم، از صحبت کردن به آن زبان اجتناب می‌کنند. والدین نباید کودک را مجبور به صحبت کردن کنند، بلکه باید از روش‌های غیرمستقیم مثل خواندن داستان، گوش دادن به موسیقی یا بازی‌های تعاملی برای تربیبت کودکان دوزبانه استفاده کنند. همچنین، برقراری ارتباط با افراد دیگر که به زبان دوم صحبت می‌کنند، می‌تواند کودک را تشویق کند تا به استفاده از آن زبان علاقه نشان دهد.
۷. تداوم و ثبات را در آموزش زبان دوم حفظ کنید:
تربیت کودکان دوزبانه نیاز به تداوم دارد، اما گاهی اوقات والدین به دلیل مشغله‌های زندگی یا تغییرات محیطی، ثبات لازم را در آموزش زبان دوم حفظ نمی‌کنند. مثلاً اگر والدینی که به زبان دوم صحبت می‌کند برای مدتی از فرزندش دور باشد یا کودک وارد محیطی شود که فقط یک زبان در آن تقویت می‌شود، احتمال فراموشی زبان دوم افزایش می‌یابد. ایجاد یک برنامه منظم برای استفاده از زبان دوم و پایبندی به آن می‌تواند از این مشکل جلوگیری کند.
۸. از منابع آموزشی آنلاین استفاده کنید:
یکی از مشکلات والدین در تربیت کودکان دوزبانه، کمبود منابع مناسب مانند کتاب، فیلم، یا اسباب‌بازی‌های آموزشی به زبان دوم است. اگر کودک به‌اندازه کافی در معرض زبان دوم قرار نگیرد، یادگیری آن دشوارتر خواهد شد. والدین می‌توانند از روش‌های جایگزین مانند دانلود کتاب‌های الکترونیکی، تماشای برنامه‌های تلویزیونی آموزشی و استفاده از اپلیکیشن‌های مخصوص یادگیری زبان برای تقویت مهارت‌های زبانی کودک استفاده کنند.
۹. به تفکرات نادرست جامعه و افسانه‌ها توجه نکنید:
برخی والدین با مخالفت یا فشار از سوی خانواده، دوستان یا جامعه مواجه می‌شوند که معتقدند یادگیری دو زبان ممکن است باعث سردرگمی کودک شود. در برخی موارد، اعضای خانواده ممکن است احساس کنند که والدین باید فقط روی زبان اصلی تمرکز کنند. در چنین شرایطی، والدین باید اطلاعات خود را در مورد فواید تربیبت کودکان دوزبانه افزایش دهند و دیگران را نیز از مزایای آن آگاه سازند. همچنین، اعتماد به تصمیم خود و ایجاد یک محیط حمایتی برای کودک ضروری است.
۱۰. سطح بالای مهارت در هر دو زبان را در بلندمدت حفظ کنید:
حتی اگر کودک در دوران کودکی به‌خوبی هر دو زبان را یاد بگیرد، حفظ این مهارت‌ها در بلندمدت چالش‌برانگیز است. بسیاری از کودکان با ورود به مدرسه و افزایش ارتباط با زبان غالب، زبان دوم را به‌تدریج فراموش می‌کنند. والدین باید به‌طور مداوم فرصت‌هایی برای تمرین زبان دوم ایجاد کنند، مثلاً از طریق مکالمات روزانه، سفرهای خانوادگی به کشورهایی که به زبان دوم صحبت می‌کنند، یا ثبت‌نام کودک در پلی روم مجازی.
آیا بعد از سن 5 سالگی می‌توان کودک را دو زبانه کرد؟
بله، بعد از سن ۵ سالگی هم می‌توان به تربیت کودکان دوزبانه پرداخت، اما ممکن است یادگیری زبان دوم نسبت به کودکانی که از نوزادی در معرض دو زبان بوده‌اند، کمی کندتر پیش برود. در این سن، کودک هنوز توانایی بالایی در یادگیری زبان دارد و می‌تواند با قرار گرفتن در محیط مناسب، زبان دوم را به خوبی فرا بگیرد. روش‌هایی مانند بازی، تماشای فیلم، گوش دادن به داستان و تعامل روزانه با افراد مسلط به زبان دوم می‌تواند روند یادگیری را تسهیل کند.
مهم‌ترین عامل در این مسیر، ایجاد یک محیط غنی و مداوم برای تمرین و استفاده از زبان دوم است. همچنین، انگیزه و علاقه کودک نقش مهمی در میزان موفقیت او در یادگیری زبان دوم دارد.