بازی با کودک یک ساله، چیزی فراتر از سرگرمی است؛ این فعالیتها میتوانند بهطور چشمگیری به رشد ذهنی، تقویت حواس، و شکوفایی هوش او کمک کنند. کودکان در این سن نیاز دارند با دنیای اطرافشان ارتباط برقرار کنند، لمس کنند، ببینند، صداها را بشنوند و تجربیات تازه کسب کنند. در ادامه با چند بازی ساده اما هوشمندانه آشنا میشوید که به شکوفایی ذهن کودک یک ساله کمک میکنند. برای آشنایی بیشتر با روشهای پرورش خلاقیت ذهنی کودک، مطالعه مقاله «کلاسهای هوش و خلاقیت برای کودکان» در سایت میس عطی را پیشنهاد میکنیم.
کدام بازی با کودک یک ساله مناسب است؟
من همیشه معتقد بودم که بازی با کودک یک ساله، بهترین روش برای تقویت هوش است. وقتی پسرم یک ساله شد، متوجه شدم که نیاز دارد با محیط اطرافش بیشتر ارتباط بگیرد و مغزش تحریک شود. برای همین تصمیم گرفتم هر روز بازیهای ساده اما هدفمند انجام بدهیم. مثلا توپهای رنگی را در سبد میریختیم و او باید رنگها را پیدا میکرد.
دخترم که دو سال بزرگتر بود هم در بازیها شرکت میکرد و همین باعث میشد پسرم انگیزه بیشتری بگیرد. بعضی روزها با قاشق و ظرفهای کوچک، بازی انتقال انجام میدادیم تا مهارتهای حرکتیاش تقویت شود. یا با آهنگهای کودکانه میرقصیدیم تا هماهنگی دست و پایش بهتر شود. وقتی میدیدم چطور با خنده و ذوق هر حرکت را تکرار میکند، مطمئن میشدم که این بازیها تأثیر زیادی روی رشد ذهنی و اجتماعیاش دارند.
حتی پدرشان هم آخر هفتهها به ما ملحق میشد و زمان را به لحظههایی پر از خنده تبدیل میکردیم. تجربه به من ثابت کرد که بازی با کودک یک ساله میتواند بیشترین اثر را روی هوش بگذارند. در ادامه تعدادی از این بازیها را با شما به اشتراک گذاشتم تا بتوانید با فرزندتان انجام دهید:
۱. بازی های حسی برای کودکان یک ساله
با استفاده از اشیاء رنگارنگ و ایمن، اجازه دهید کودکتان آنها را لمس کرده، جابجا کند و با آنها بازی کند. این تجربه حسی، درک کودک از رنگها، بافتها و اندازهها را تقویت کرده و مسیرهای عصبی مغز را فعال میکند.
برای اثرگذاری بیشتر، از اشیایی استفاده کنید که بافتهای متفاوتی دارند؛ مثل توپهای نرم، اسباببازیهای پلاستیکی دندانهدار یا اشیای پارچهای با طرحهای مختلف. همچنین میتوانید اشیاء را دستهبندی کنید (مثلاً همه رنگهای قرمز در یک سمت) تا کودک با مفهوم دستهبندی آشنا شود. نشان دادن تفاوت بین بزرگ و کوچک نیز ذهن کودک را در درک مفاهیم اولیه عددی و فضایی فعال میکند. این نوع بازی با کودک یک ساله پایهای برای مهارتهای تحلیلی و طبقهبندی در آینده هستند. ایده بازی برای کودکان یک ساله:
جعبه شگفتی: پر کردن یک جعبه با اشیای نرم، زبر، خنک و گرم تا کودک با لمس کردن تفاوتها رو کشف کنه.
بازی شن و ماسه: گذاشتن کودک کنار شن یا ماسه برای کندن، ریختن و ساختن با دست.
آببازی: پر و خالی کردن ظروف کوچک پر از آب و حس کردن دمای آب.
بازی با پارچهها: دادن پارچههای رنگی و بافتدار برای لمس و کشیدن روی صورت و دستها.
بازی با خمیر یا آرد: فشار دادن و شکل دادن مواد نرم برای تقویت انگشتان.
کشف صداها: قرار دادن اشیای مختلف در ظرف فلزی یا پلاستیکی تا کودک صداها را امتحان کند.
یخبازی: دادن قالبهای یخ کوچک برای لمس، جابهجایی و ذوب شدن در دست.
بازی با توپ: توپهای نرم با سطح خاردار که کودک بتواند بغلتاند و فشار بدهد.
بازی کف صابون: درست کردن کف و اجازه دادن به کودک برای لمس و بازی با حبابها.
بازی با کودک یک ساله به کمک لمس خمیر، ماسه، یا آب، کمک میکند کودکان بافتها، دما، فشار و وزن را حس کند. این نوع بازی با کودک یک ساله، ذهن او را تحریک کرده، حس کنجکاویاش را تقویت میکند و باعث رشد مهارتهای شناختی میشود. بازیهای حسی، مسیرهای عصبی را توسعه میدهند و مغز را برای عملکردهای پیچیدهتر آماده میکنند.
اضافه کردن رایحههای طبیعی مانند اسطوخودوس یا لیمو به خمیر بازی میتواند حس بویایی کودک را نیز درگیر کند. همچنین میتوانید با چشمبند ایمن، یک حس را حذف کرده و کودک را تشویق کنید با بقیه حواسش بازی کند. این تمرین به او کمک میکند ورودیهای حسی مختلف را از هم تشخیص دهد. بازی با یخ، پارچههای گرم، یا دانههای خشک، حس دما و لمس را عمیقتر تحریک میکند و هوش چندحسی کودک را افزایش میدهد.
پنهان کردن اشیاء! به پرورش مهارت حل مسئله کمک میکند
یکی از راههای ساده بازی با کودک یک ساله برای تقویت ذهن او، پنهان کردن اشیای آشنا و تشویق او به یافتن آنهاست. این بازی، مهارتهای تشخیص، حافظه و تمرکز کودک را درگیر میکند. سعی کنید هر بار شیء را در مکان جدیدی پنهان کنید تا کودک یاد بگیرد راههای متفاوتی برای رسیدن به هدف وجود دارد. از کودک بخواهید خودش هم چیزی را برای شما پنهان کند؛ اینکار باعث تقویت درک متقابل و رشد مهارت پیشبینی میشود. اگر کودک موفق نشد، راهنمایی مرحلهبهمرحله ارائه دهید تا احساس موفقیت و اعتمادبهنفسش حفظ شود. این بازی پایهای است برای توسعه استدلال و درک روابط علت و معلولی.
قایم موشک بازی برای درک ماندگاری اشیاء مفید است!
برای بازی با کودک یک ساله، دستهایتان را جلوی صورتتان بگیرید یا از یک پارچه نرم استفاده کنید و صورتتان را پشت آن پنهان کنید. بعد از چند لحظه با گفتن «دالی» ناگهان صورتتان را نشان دهید. این کار را چند بار تکرار کنید و اجازه دهید کودک واکنش نشان دهد یا خودش هم بازی را تقلید کند. این بازی با کودک یک ساله هرچند ساده است اما مؤثر میباشد، و به کودک یاد میدهد که افراد و اشیاء حتی اگر دیده نشوند، هنوز وجود دارند. این یکی از مراحل مهم رشد ذهنی در سال اول زندگی است. ضمن اینکه لبخند و خندهی کودک هم تضمینشده است!
برای تقویت بیشتر ذهن کودک، اجازه دهید خودش این بازی را با عروسک یا اسباببازی انجام دهد. میتوانید بهتدریج مکان اشیاء را پنهان کنید تا سطح بازی بالاتر برود و کودک مجبور به جستوجو و تمرکز شود. این فعالیت، حافظه کاری کودک را تقویت کرده و به درک مفهوم زمان و انتظار کمک میکند. همچنین همراه کردن این بازی با حالات چهره خندهدار یا صداهای اغراقشده، هوش هیجانی کودک را نیز درگیر میکند.
۵. بازیهای موزیکال مخصوص کودکان یک ساله؛ تحریک شنوایی و درک الگوها
استفاده از اسباببازیهای موزیکال، شنیدن ریتمها و شعرهای ساده، کودک را از نظر شنوایی و حرکتی تحریک میکند. این نوع بازی با کودک یک ساله، به شکلگیری درک الگوها و تقویت هوش موسیقایی او کمک میکند. پیشنهاد ما به شما برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه، مطالعه مقاله «شعر انگلیسی برای کودکان 1 ساله» است.
استفاده از ابزارهای ساده برای بازی با کودک یک ساله مثل زنگوله، قاشق چوبی یا بطریهای پُر از دانههای خشک، تجربه شنیداری متفاوتی به کودک میدهد. از او بخواهید صداها را تقلید کند یا با آهنگ دست بزند. این کار توانایی تشخیص ریتم، تفاوت صداها و تمرکز شنیداری را تقویت میکند. با تکرار الگوهای موسیقایی، ذهن کودک با مفهوم تکرار، ترتیب و پیشبینی آشنا میشود که همه اینها جزو مهارتهای مهم شناختی هستند.
رقص با آهنگهای کودکانه: پخش موزیک شاد و تشویق کودک به تکان دادن دستها و پاها.
تکان دادن جغجغه: استفاده از جغجغه یا شیشههای کوچک پر از برنج و ماکارونی برای تولید صدا.
بازی توقف موسیقی: پخش آهنگ و توقف ناگهانی آن، کودک یاد میگیرد با توقف صدا بیحرکت بماند.
کوبهایهای خانگی: ساختن طبل کوچک از قابلمه یا ظرف پلاستیکی و ضربه زدن با قاشق.
صداسازی با اشیای مختلف: ضربه زدن به اشیای فلزی، چوبی و پلاستیکی و مقایسه صداها.
آواز خواندن همراه حرکات: خواندن شعرهای حرکتی مثل “دست بزن” و همراهی با حرکات دست.
گوش دادن به صداهای طبیعت: بردن کودک به فضای باز و گوش دادن به صدای پرندهها و برگها.
ساخت موسیقی گروهی: اگر خواهر یا برادر دارد، همه با هم با ابزار ساده صدا تولید کنند.
6. بازیهای حرکتی؛ تمرین تمرکز و کسب مهارت یدی
برای این نوع بازی با کودک یک ساله، دو کاسه کوچک و یک قاشق پلاستیکی کافی است. کودک را تشویق کنید که مواد (مثل برنج یا ماکارونی پخته) را با قاشق از یک ظرف به ظرف دیگر منتقل کند. این بازی نهتنها مهارتهای حرکتی ظریف را بهبود میدهد، بلکه تمرکز و دقت را نیز افزایش میدهد.
با تغییر نوع مواد (آب، لوبیا، اسفنجهای کوچک)، میتوانید تجربههای جدیدی به کودک ارائه دهید. برای تنوع بیشتر، از قاشقهایی با اندازههای مختلف یا حتی انبر پلاستیکی استفاده کنید تا مهارتهای چالشیتری درگیر شوند. همچنین اگر کودک بازی را با دست انجام داد، نگران نباشید؛ این نیز بخشی از تجربه حسی اوست. تعریف مفاهیم پایهای مثل «زیاد»، «کم»، «ریخت»، «تمیز کردن» در این حین، ذهن کودک را به تجزیه و تحلیل موقعیتها سوق میدهد. ایده بازی با کودک یک ساله:
مسابقه چهار دستوپا: با کودک روی زمین مسابقه چهار دستوپا بده تا سرعت و تعادلش تقویت بشه.
غلتیدن روی تشک نرم: گذاشتن کودک روی تشک و تشویقش به غلتیدن برای تقویت عضلات بدن.
پرتاب توپ: توپهای پارچهای یا پلاستیکی رو قل بدید تا کودک دنبال کنه و برگردونه.
تونل بازی: درست کردن تونل با پتو یا تونل آماده و تشویق کودک به عبور از آن.
رقص و حرکت با موزیک: پخش آهنگ شاد و انجام حرکات ساده مثل دست زدن و چرخیدن.
بالا و پایین رفتن از موانع نرم: گذاشتن بالش یا کوسن برای بالا رفتن و سر خوردن.
بازی کنترل تعادل: گرفتن دست کودک و کمک به ایستادن روی یک پای کوتاهمدت.
بازی دنبال کردن: آرام بدوید و اجازه دهید کودک شما را دنبال کند تا تحرک بیشتری داشته باشد.
حرکت با اشیا: کشیدن جعبه یا هل دادن وسیله سبک برای تمرین هماهنگی و قدرت پاها.
ساختن برج با لگو؛ رشد خلاقیت و مهارتهای حرکتی
استفاده از لگو و قطعات ساده برای ساختن برج یا شکلهای مختلف، به کودک کمک میکند مفاهیمی مثل تعادل، ارتفاع و هماهنگی چشم و دست را درک کند. این فعالیت ذهن او را برای یادگیریهای پیچیدهتر در آینده آماده میکند. در حین ساخت برج، با کودک درباره رنگ قطعات، ترتیب چیدن آنها، یا حتی تخریب و بازسازی صحبت کنید. این گفتگوها ذهن کودک را به تفکر وامیدارند. ساخت سازههایی با هدف مشخص (مثلاً “خونه کوچولو برای عروسک”) هنگام بازی با کودک یک ساله به تقویت تخیل و برنامهریزی ذهنی او کمک میکند. همچنین اگر کودک خودش انتخاب کند کدام قطعه را بعدی قرار دهد، مهارت تصمیمگیری و استقلال فکریاش تقویت میشود.
9. بازی در فضای باز؛ تقویت مهارتهای حرکتی و شناختی
بازی با کودک یک ساله در طبیعت (پیادهروی روی چمن، شنیدن صدای پرندگان یا جمعکردن برگ و سنگ)، ذهن کودک را از نظر حسی تحریک میکند. همچنین بازیهایی مانند توپبازی، هماهنگی حرکات دست و پا را افزایش داده و قدرت تمرکز و تصمیمگیری را در کودک رشد میدهد.
استفاده از محیطهای طبیعی مثل پارک، باغ یا کنار رودخانه فرصتی برای آشنایی کودک با پدیدههای طبیعی فراهم میکند. میتوانید درباره رنگ برگها، شکل سنگها یا صدای پرندگان با او صحبت کنید تا حس توجه به جزئیات را تقویت کنید. راه رفتن روی سطوح ناصاف یا پلهها باعث بهبود تعادل و برنامهریزی حرکتی میشود. همچنین قرار گرفتن در نور طبیعی خورشید، به تنظیم ساعت زیستی بدن کودک و خلقوخوی بهتر او کمک میکند. ایدههای بازی با کودک یک ساله در فضای باز:
بازی حباببازی: درست کردن و ترکاندن حبابها برای تقویت هماهنگی چشم و دست.
بازی توپبازی: قل دادن توپهای نرم و رنگی روی چمن یا خاک برای تقویت مهارتهای حرکتی.
راه رفتن روی چمن: تشویق کودک به راه رفتن یا چهار دستوپا رفتن روی چمن برای تحریک حسی پاها.
آببازی با سطل کوچک: پر و خالی کردن آب با لیوان یا بیلچه، یک سرگرمی خنک و مفید برای روزهای گرم.
بازی جمعآوری برگها: دادن یک سبد کوچک و جمع کردن برگهای رنگارنگ، آموزش رنگ و شکلها.
بازی پیکنیک کوچک: پهن کردن پتو و بازی با اسباببازیها یا خوردن خوراکیهای سالم در فضای آزاد.
جستوجوی اشیا: پنهان کردن چند اسباببازی کوچک در اطراف و پیدا کردن آنها همراه کودک.
بازی با سایه: نشان دادن سایه دستها و بدن روی زمین و خندیدن به تغییر شکلها.
بهترین بازی برای کودک یک ساله؛ تماشا کارتون کودک دوزبانه است!
یکی از انواع بازی با کودک یک ساله برای تقویت هوش، استفاده از «کارتون کودک دوزبانه» است. این کارتونها با تصاویر متحرک، صداهای جذاب و روایتهای ساده، ذهن کودک را به فعالیت وامیدارند. در این نوع برنامهها، هدف اصلی نه آموزش زبان، بلکه تحریک همزمان حواس چندگانه، درک ترتیب داستانی، و تقویت تمرکز کودک است.
با همراهی کودک در زمان تماشای این کارتونها، میتوانید مهارتهای شناختی او را بیشتر درگیر کنید؛ مثلاً از او بخواهید حیوانات یا اشیاء آشنا را در تصویر نشان دهد. همچنین با تکرار صداها و حرکات کارتونی، کودک وارد تعامل فعال میشود. نکته مهم این است که تماشای کارتون به عنوان بازی با کودک یک ساله باید محدود، هدفمند و تعاملی باشد تا جنبه رشد ذهنی آن حفظ شود. بهتر است در کنار تماشا، گفتوگو و بازی هم انجام شود تا تأثیر این محتوا چند برابر شود.
چگونه با کودک یک ساله خود بازی کنیم؟
در این سنین، تمرکز اصلی باید بر تقویت هوش، رشد حواس، ایجاد مهارتهای شناختی و حرکتی کودک باشد. آموزش مستقیم زبان در اولویت نیست، بلکه وقتی کودک باهوشتر، دقیقتر و کنجکاوتر بار بیاید، در آینده بهتر میتواند هر مهارت جدیدی از جمله زبان دوم را بیاموزد.
یادگیری در کودکان خردسال از طریق «تجربه» انجام میشود، نه از طریق «آموزش رسمی». وقتی کودک با دستانش لمس میکند، با چشمهایش میبیند، با گوشهایش میشنود و با ذهنش کنجکاوی میکند، در واقع در حال ساختن زیرساختهای ذهنی پیچیدهای است که در آینده میتواند در یادگیری زبان، ریاضیات یا مهارتهای اجتماعی به او کمک کند. پس به جای تمرکز زودهنگام بر یادگیری زبان، بهتر است فضایی فراهم کنیم که کودک آزادانه تجربه کند، اشتباه کند، و یاد بگیرد.
